KONKORDATO KURUMU

Borçlu ve Alacaklı Arasındaki Denge Arayışı

Konkordato, borçlu kişilerin mali durumlarının bozulması hâlinde iflastan kaçınarak, alacaklılarla uzlaşma yoluyla borçlarını yeniden yapılandırmalarına imkân tanıyan hukuki bir kurumdur. Aynı zamanda alacaklıların da hiç değilse kısmen alınacaklarını tahsil etmelerini mümkün kılmayı amaçlamaktadır.  Özellikle Türkiye'de 2018 yılında yaşanan ekonomik dalgalanma sonrasında konkordato müessesesine olan ilginin artması, kurumun işlevselliğini ve uygulamadaki yerini daha önemli hâle getirmiştir.

Bu çalışma, konkordatonun tanımını, hukuki dayanaklarını, türlerini, işleyiş sürecini ve uygulamada karşılaşılan sorunları ele almayı amaçlamaktadır. 

1.KONKORDATO TÜRLERİ

Konkordato, yapılış şekline göre “yüzde konkordatosu” ve “vade konkordatosu” şeklinde iki gruba ayrılabilir.

Yüzde konkordatosunda, borçlunun borçlarının sadece belli bir yüzdesini ödemeyi teklif ettiği konkordato türüdür. Borçların bir kısmının silinmesini sağlayarak kalan kısmını ödeyebilecek bir çözüm sunmak amacıyla uygulanır.

Vade konkordatosu ise, vadesi gelmiş borçlarını ödeyemeyen borçlunun, imtiyazsız alacaklıların en az üçte iki çoğunluğu ile yapılan ve borçluya vade veya taksitle ödeme imkânı sağlayan bir konkordato türüdür. ( İİK m. 285/1 )

Konkordato yapılış zamanına göre de “adî (iflas dışı) konkordato” ve “iflas içi (iflastan sonra) konkordato” olarak iki kısma ayrılabilir. Adî konkordato ( İİK m. 285-309 )  halinde borçlu, iflasa tâbi olmakla birlikte henüz iflas etmeden önce konkordato talep etmek amacıyla kendisinin iflastan kurtulmasını sağlar. İflas içi konkordato da ise, borçlu iflas etmiş olmakla birlikte, iflasın kaldırılması için yapılır.

1. KONKORDATO SÜRECİ
   • Kimler Başvurabilir?

Gerçek kişiler: Borçlarını ödemekte zorlanan her gerçek kişi konkordato talebinde bulunabilir. Ancak konkordatonun kabul edilmesi için kişinin borçlarını karşılayabilecek gelir ya da varlığa sahip olması gerekir.

Tüzel Kişiler (Şirketler, Kooperatifler): Sermaye şirketleri, şahıs şirketleri ve kooperatifler faaliyetlerine devam edebilmek amacıyla konkordato başvurusunda bulunabilir.

• İflasa tâbi olsun veya olmasın, borçlarını ödeyememe tehlikesi içinde bulunan veya ödeme güçlüğüne düşmüş olan borçlular konkordato talebinde bulunabilir. (İİK m. 285 )
• Başvuru Şartları

Borçlarını, vadesi geldiği hâlde ödeyemeyen veya vadesinde ödeyememe tehlikesi altında bulunan herhangi bir borçlu, vadeye verilmek veya indirim yapılarak borçlarını ödeyebilmek veya muhtemel bir iflâstan kurtulmak için konkordato talep edebilir.

Konkordato süreci, borçlunun asliye ticaret mahkemesine başvurması ile başlar. Başvuru dilekçesine mali durumu gösteren belgeler, borç listesi ve ödeme teklifleri eklenmelidir. Mahkeme, gerekli görmesi hâlinde borçluya geçici mühlet verir.

• Borçlunun Mali Durumu

Konkordato talebi şu iki durumda gündeme gelebilir (İİK m.285 )

• Borçlunun mevcut borçlarını vadesinde ödeyememesi (temerrüt)
• Borçlunun öngörülebilir şekilde borca batık hale gelme riski taşıması (pasiflerinin aktiflerinden fazla olması)

Mahkeme bu durumun makul ve somut gerekçelerle ispat edilmesini arar.

• İyi Niyet Şartı ve Uygulanabilir Proje Sunumu

Borçlunun konkordato talebinde bulunurken:

• Dürüstlük kuralına uygun hareket etmesi,
• Alacaklıları zarara uğratma kastı taşımaması,
• Gerçekçi, uygulanabilir ve ikna edici bir ödeme planı sunması gerekir.

Bu plan, alacakların ne şekilde ve hangi süre zarfında ödeneceğini, ayrıca şirketin mali yapısının hangi yöntemlerle iyileştirileceğini açık, somut ve ekonomik verilerle ortaya koymalıdır.

• Gerekli Belgeler ve Raporlar

Konkordato başvurusunda şu belgelerin eksiksiz sunulması zorunludur. (İİK m. 286)

• Konkordato ön projesi,
• Borçlunun malvarlığının durumunu gösterir belgeler (son bilanço, gelir tablosu, nakit akım tablosu, ara bilançolar, Kanun'da sayılan gider bilgi ve belgeler),
• Alacaklıları, alacak miktarlarını ve alacaklıların imtiyaz durumunu gösteren liste,
• Konkordato ön projesine göre alacaklıların eline geçmesi öngörülen miktar ile borçlunun iflası hâlinde alacaklıların eline geçebilecek muhtemel miktarı karşılaştırmalı olarak gösteren tablo,
• Konkordato ön projesinde yer alan teklifin gerçekleşeceği hususunda makul güvence veren denetim raporu ile dayanakları,
• Konkordato sürecinde mahkeme veya komiser tarafından istenebilecek diğer belge ve kayıtlar.
• Komiser Atanması ve Teminat

Konkordato başvurusu kabul edildiğinde mahkeme, geçici mühlet kararıyla birlikte borçlunun faaliyetlerini denetlemek ve alacaklıların menfaatlerini korumak üzere bir veya birden fazla komiser atar. Komiserin ücretinin karşılanması için başvuru sahibinden mahkeme tarafından teminat yatırılması talep edilir.

• Başvuru Maliyetleri

Konkordato süreci, bazı yargılama ve idari giderleri beraberinde getirir. Bunlar arasında:

• Yargılama harç ve giderleri
• Komiser ücretlerine yönelik teminat
• Uzman görüşü ve denetim kaynaklı ek giderler (gerekiyorsa)
• Dava takip masrafları

sayılabilir. Dolayısıyla, konkordato sürecine geçmeden önce olası maliyetlerin belirlenmesi ve nakit dengesinin önceden planlanması büyük önem taşır.

2. KONKORDATO BAŞVURU SÜRECİ

Yargısal denetimin yoğun olduğu konkordato prosedürü, başvuru anından tasdik kararına kadar belli bir sistematik içinde yürütülür. Sürecin herhangi bir aşamasında yapılacak şekil ya da usul hatası, konkordato talebinin reddiyle sonuçlanabileceğinden, doğru işletilmesi kritik öneme sahiptir.

3.1.  Başvuru Nereye Yapılmalıdır?

Konkordato talebi, görevli ve yetkili Asliye Ticaret Mahkemesi'ne yapılır.

• Borçlu tacir sıfatını taşıyorsa, konkordato başvurusu, borçlunun merkezinin bulunduğu yer Asliye Ticaret Mahkemesi'ne,
• Borçlu tacir değilse, başvuru, yerleşim yerinin bulunduğu Asliye Ticaret Mahkemesi'ne yapılmalıdır.

Başvuru sürecinde, konkordato talebini içeren usulüne uygun bir dilekçe ile birlikte; konkordato projesi, bilanço, borç ve alacak listesi ile mali durumu gösteren belgelerin eksiksiz şekilde sunulması gerekmektedir. Bunun yanı sıra, mahkemenin talep ettiği gider avansı ve teminatın da zamanında yatırılması zorunludur.

Tüm bu şartlar sağlandığında mahkeme, başvuruyu kabul ederek geçici mühlet sürecini başlatabilir. Aksi durumda başvuru eksik evrak ya da usul yönünden reddedilebilir.

3.2 Dilekçe ve Eklerin Hazırlanması

Konkordato süreci, borçlunun görevli Asliye Ticaret Mahkemesi'ne hitaben vereceği talep dilekçesi ile başlar. Bu dilekçeye:

• Konkordato ön projesi,  
• Borçlunun malvarlığının durumunu gösterir belgeler (son bilanço, gelir tablosu, nakit akım tablosu, ara bilançolar, Kanun'da sayılan gider bilgi ve belgeler.)  
• Alacaklıları, alacak miktarlarını ve alacaklıların imtiyaz durumunu gösteren liste,  
• Konkordato ön projesine göre alacaklıların eline geçmesi öngörülen miktar ile borçlunun iflâsı hâlinde alacaklıların eline geçebilecek muhtemel miktarı karşılaştırmalı olarak gösteren tablo,  
• Konkordato ön projesinde yer alan teklifin gerçekleşeceği hususunda makul güvence veren denetim raporu ile dayanakları  

gibi belgelerin eksiksiz ve birbirini destekler nitelikte sunulması gerekmektedir (İİK m.286). Mahkeme, eksik ya da yetersiz belge sunulması hâlinde genellikle ek süre tanıyarak tamamlanmasını ister; ancak ciddi ve giderilemeyecek nitelikteki eksiklikler, başvurunun reddi ile sonuçlanabilir.

3.3 Geçici ve Kesin Mühlet Aşamaları

Son değişikliklerle birlikte konkordato kurumunda geçici mühlet ve kesin mühlet ayrımı yapılmıştır. Geçici mühlet verilmesi, konkordato prosedürünün zorunlu aşamasıdır. Geçici mühlet verilmeden, kesin mühlet kararı verilemez.

Geçici mühlet süresi 3 ay olup, bu sürede borçluya karşı yeni bir icra takibi yapılamaz Mahkeme bu 3 aylık süre dolmadan borçlunun veya geçici komiserin yapacağı talep üzerine geçici mühleti en fazla iki ay daha fazla uzatabilir, uzatmayı borçlu talep etmişse geçici komiserin de görüşü alınır. Geçici mühletin toplam süresi 5 ayı geçemez.

Bu durumda anılan belge ve kayıtların hazırlanması için gerekli masraf alacaklı tarafından karşılanır. Mahkeme, geçici mühlet süresinde konkordato komiseri görevlendirir. Komiserin hazırlayacağı rapor doğrultusunda mahkeme, borçluya 1 yıla kadar kesin mühlet verebilir. Bu süre, istisnai hallerde 6 ay daha uzatılabilir.

• Geçici mühlet kararı verebilmek için belgeler eksiksiz sunulmalıdır. Aksi hâlde, geçici mühlet talebinin reddine karar verilir. Bu durumda konkordato talebinin de reddine karar verilir. (İİK m. 287/2 )
• Geçici mühlet, kesin mühletin sonuçlarını doğurur. Mahkeme, kesin mühlet hakkındaki kararını geçici mühlet içinde verir.

Kesin mühlet, konkordato sürecinin en kritik aşamasıdır; burada hem iyileştirme planı netleşir hem de alacaklı görüşleri alınır. Geçici komiser, duruşmadan önce yazılı raporunu sunar ve mahkemece gerekli görülürse, beyanı alınmak üzere duruşmada hazır bulunur. Mahkeme yapacağı değerlendirmede, itiraz eden alacaklıların dilekçelerinde ileri sürdükleri itiraz sebeplerini de dikkate alır.

 Konkordatonun başarıya ulaşmasının mümkün olduğunun anlaşılması hâlinde borçluya bir yıllık kesin mühlet verilir. Bu süre, istisnai durumlarda 6 ay daha uzatılabilir. Bu kararla birlikte mahkeme, yeni bir görevlendirme yapılmasını gerektiren bir durum olmadığı takdirde geçici komiser veya komiserlerin görevine devam etmesine karar verir ve dosyayı komiserlere bırakır.

• Alacaklılar Toplantısı ve Planın Oylanması

Kesin mühlet süresi içinde komiser gözetiminde alacaklılar toplantısı yapılır. Borçlu tarafından sunulan ödeme planı, alacaklıların belirli çoğunluğu tarafından kabul edilirse mahkeme tasdik kararı verir. Bu karar, tüm alacaklılar bakımından bağlayıcı hâle gelir.

Mahkemece, kesin mühlet kararıyla beraber veya kesin mühlet içinde uygun görülecek bir zamanda yedi alacaklıyı geçmemek, herhangi bir ücret takdir edilmemek ve tek sayıda olmak kaydıyla ayrıca bir alacaklılar kurulu oluşturulabilir. Bu durumda alacaklılar, hukuki nitelik itibarıyla birbirinden farklı olan alacaklı sınıfları ve varsa rehinli alacaklılar, alacaklılar kurulunda hakkaniyete uygun şekilde temsil edilir. Alacaklılar kurulu oluşturulurken komiserin de görüşü alınır.

Alacaklılar kurulu her ay en az bir kere toplanır ve hazır bulunanların oy çokluğuyla karar alır. Komiser bu toplantıda hazır bulunanlarca alınan kararları toplantıya katılanların imzasını almak suretiyle tutanağa bağlar.

3.5. Komiser Raporu, Alacaklı Kurulu Onayı ve Mahkeme Kararı

Kesin mühlet sürecinde:

•  Komiser, borçlunun mali durumunu ve konkordato projesinin uygulanabilirliğini değerlendirerek önce ön rapor ve nihai rapor hazırlar.
• Alacaklılar toplantısında konkordato projesi alacaklıların sınıflarına göre oylamaya sunulur. Kabul için yasa gereği belirli çoğunluk oranlarına ulaşmak gerekir.
•  Komiserin lehte raporu ve alacaklıların kabulü doğrultusunda mahkeme, projenin tasdikine karar verir.

Tasdik sürecinde mahkeme sadece usule uygunlukla yetinmez; teklifin ekonomik anlamda gerekçeli olup olmadığını ve alacaklı menfaatleriyle dengeyi gözetip gözetmediğini de değerlendirir.

3.6. Kesin mühlet içinde konkordato talebinin reddi ile iflâsın açılması

İflasa tabi borçlu bakımından, kesin mühletin verilmesinden sonra aşağıdaki durumların gerçekleşmesi hâlinde komiserin yazılı raporu üzerine mahkeme kesin mühleti kaldırarak konkordato talebinin reddine ve borçlunun iflasına karar verir:

1. a) Malvarlığı yetersizse ve iflas borçlunun mallarını korumak için gerekiyorsa
2. b) Konkordatonun başarıya ulaşamayacağı anlaşılıyorsa,
3. c) Borçlu kurallara uymazsa veya komiserin talimatlarına uymazsa ya da alacaklıları zarara uğratmak amacıyla hareket ettiği ortaya çıkarsa,
4. d) Borca batık olduğu anlaşılan bir sermaye şirketi veya kooperatif, konkordato talebinden feragat ederse.

İflasa tabi olmayan borçlular (örneğin gerçek kişi borçlular) için ise yalnızca 2. ve 3. maddelerdeki (başarı imkânsızlığı ve kurallara uymama) durumlar varsa konkordato talebi reddedilir.

Mahkeme, bu madde uyarınca karar vermeden önce borçlu ve varsa konkordato talep eden alacaklı ve alacaklılar kurulunu duruşmaya davet eder; diğer alacaklıları ise gerekli görürse davet eder.

4. SÜREÇTE TARAFLARIN HAK ve YÜKÜMLÜLÜKLERİ

Konkordato, yargı gözetiminde yürüyen ve tarafların menfaatlerini dengelemeyi hedefleyen bir hukuki koruma sürecidir. Bu süreçte, borçluya olduğu kadar alacaklılara da belirli haklar ve yükümlülükler doğar.

     4.1. Borçlunun Sorumlulukları

Konkordato talebinde bulunan borçlu, başvuru anından itibaren şeffaflık ve dürüstlük ilkesine uygun davranmakla yükümlüdür. Bu çerçevede:

• Mahkeme ve konkordato komiserine doğru, tam ve güncel bilgi ve belgeleri sunmak,
• Mühlet süresi boyunca malvarlığı üzerinde keyfi tasarruftan kaçınmak,
• Komiserin onayı olmaksızın şirket varlıklarını devretmemek veya temlik etmemek,
• Faaliyetlerini sürdürülebilir şekilde ve ticari özenle yürütmek,
• Alacaklıların menfaatlerini zedeleyebilecek davranışlardan uzak durmak

zorundadır. Bu yükümlülüklerin ihlali hâlinde, mahkeme konkordato sürecini sonlandırabilir ya da iflasa hükmedebilir.

        4.2. Alacaklıların İtiraz ve Kabul Süreci

Konkordato süreci içerisinde alacaklılar, yalnızca alacaklarını talep eden taraflar değil; aynı zamanda süreci denetleyen ve onaylayan aktörlerdir. Özellikle kesin mühlet aşamasında alacaklılara şu yetkiler tanınmaktadır:

• Konkordato projesine karşı itirazda bulunma,
• Alacak miktarına veya alacaklılar sıralamasına ilişkin itiraz dilekçesi sunma,
• Komiserin hazırladığı projeyi, alacak tutarı ve sayı çoğunluğuna göre oylama,
• Konkordato şartlarının kötüye kullanıldığını düşünmeleri hâlinde, mahkemeye şikâyet hakkını kullanma.

Konkordato teklifinin kabul edilebilmesi için:

• Kaydedilmiş alacaklıların ve alacak miktarının en az yarısının, ya da
• Kaydedilmiş olan alacaklıların dörtte birinin ve alacakların üçte ikisini aşan bir çoğunluğun teklifi kabul etmesi gereklidir. (İİK m.302).

5. KONKORDATONUN ONAYLANMASI ve SONUÇLARI

Konkordato yargılamasının olumlu sonuçlanabilmesi, projeye ilişkin mahkeme tasdikinin alınmasına bağlıdır. Bu tasdik kararı, taraflar bakımından hukuki sonuçlar doğurur ve bağlayıcılık kazanır.

     5.1. Tasdik Kararının Hukuki Etkileri

• Alacaklılar açısından bağlayıcılık: Onaylanan konkordato, oylamaya katılmayan ya da ret oyu veren alacaklıları da kapsar. Bu alacaklılar, artık proje kapsamında belirlenen tutar ve süre dışında talepte bulunamaz.
• İcra takiplerinin sona erdirilmesi: Mühlet boyunca durmuş olan icra takipleri, tasdik kararının kesinleşmesiyle birlikte konkordato planına uygun şekilde sonuçlandırılır.
• Faizlerin durumu: Projede aksi bir düzenleme yer almadıkça, kesin mühlet tarihinden itibaren rehinle teminat altına alınmamış tüm alacaklara faiz işlemeye son verilir.
• Borçlunun korunması: Borçlu, proje hükümlerine uygun hareket ettiği sürece iflas tehdidine ve icra takibi baskısına karşı koruma altındadır.

     5.2. Borçların Yeniden Yapılandırılması ve Ödeme Planı

Tasdik edilen proje doğrultusunda:

• Borç tutarlarında belirli oranda indirim yapılabilir (örneğin %40'a kadar silme),
• Geri kalan borçlar belirlenen süre ve taksitler çerçevesinde ödenir,
• Borçlu, projesinde yer alan gelir artırıcı ve gider azaltıcı tedbirler (örneğin taşınmazların satışı, faaliyet alanının daraltılması, üretimin artırılması vb.) uygulanır.

6. KONKORDATONUN REDDİ VE İFLAS

Her konkordato başvurusu mahkeme tarafından tasdik edilerek sonuçlanmaz. Mahkeme, sunulan projenin alacaklıların menfaatlerini korumadığı ya da kanuni şartları taşımadığı kanaatine varırsa konkordato talebini reddeder. Bu tür ret kararları genellikle, borçlunun mali durumunu iyileştirmeye elverişli olmayan projelerde ortaya çıkar.

6.1. Ret Gerekçeleri ve İtiraz Yolları

İcra ve İflas Kanunu'nun 308. maddesi kapsamında mahkeme, konkordato projesini aşağıdaki nedenlerle tasdik etmeyebilir:

• Alacaklı çoğunluğunun usule uygun şekilde sağlanamaması,
• Planın yeterince ciddi, uygulanabilir ya da güvenilir bulunmaması,
• Borçlunun iyi niyetli davranmadığının anlaşılması,
• Bazı alacaklıların açık biçimde diğerlerine göre kayba uğratılması,
• Borçlunun mühlet süresince konkordato yükümlülüklerine uymaması (örneğin malvarlığını gizlemesi veya kaçırması).

Ret kararına karşı, aynı madde uyarınca istinaf yoluna başvurulabilir. Bölge adliye mahkemesi kararına karşı da iki hafta içinde temyiz yoluna gidilebilir.

6.2. İflas Sürecine Geçiş

Konkordatonun reddi hâlinde, mahkeme borçlunun durumuna göre re'sen iflas kararı verebilir:

• Borçlu iflasa tabi bir gerçek veya tüzel kişiyse,
• Mali durumunun iflası gerektirecek derecede kötü olduğu tespit edilirse,
• Alacaklılardan biri açıkça iflas talebinde bulunmuşsa,

mahkeme tarafından iflas kararı verilebilir.

İflas kararı halinde:

Borçlunun tüm malvarlığı tasfiye sürecine dâhil edilir.

• Konkordato sürecinin iflasla sonuçlanması durumunda, iflas kararını veren mahkeme tasfiyenin basit ya da adi tasfiye usulü ile yapılmasına karar verir. Gerekli görüldüğü hâllerde, adi tasfiye işlemleri iflas idaresi yerine konkordato komiserleri tarafından yürütülür. Bu durumda, iflas idaresine ait tüm görev ve yetkiler komiserlerce kullanılacaktır.

Sonuç olarak, konkordato sürecinin başarısızlıkla sonuçlanması borçlu açısından yalnızca faaliyetlerin sona ermesiyle kalmayıp, aynı zamanda ticari güvenilirliğin ve itibarin ciddi şekilde zedelenmesine neden olabilir.